Przedsiębiorca prowadzący odkrywkowy zakład górniczy, wydobywający zarówno kopalinę objętą własnością górniczą, jak i objętą prawem własności gruntowej jest zobowiązany do posiadania oraz regularnego aktualizowania dokumentacji mierniczo-geologicznej. Obowiązek ten określa Prawo geologiczne i górnicze. Znaczną część dokumentacji mierniczo-geologicznej tworzy uprawniony mierniczy górniczy. Do jego głównych zadań należą tworzenie map sytuacyjno-wysokościowych wyrobisk eksploatacyjnych, zwałowisk, określanie współrzędnych otworów wiertniczych oraz pomiary deformacji terenu. Zgodnie z art. 116.1 ustawy Prawo geologiczne i górnicze przedsiębiorca, zza wyjątkiem tego, który prowadzi działalność na podstawie koncesji udzielonej przez starostę, powinien posiadać dokumentację mierniczo-geologiczną, którą wraz z postępem robót uzupełnia i aktualizuje. Ustawodawca określa kto może taką dokumentację sporządzać. Art. 116.3 ustawy stanowi, iż takie uprawnienia posiadają mierniczy górniczy i geolog górniczy.

Tworząc dokumentację mierniczo-geologiczną, zarówno mierniczy górniczy, jak i geolog górniczy są odpowiedzialni za osobne składowe owej dokumentacji. Oznacza to, że tworzą ją i podpisują w zakresie zgodnym z posiadanymi uprawnieniami. Aby dokładnie określić co należy do czynności mierniczego górniczego w odkrywkowym zakładzie górniczym, należy scharakteryzować to, czym jest dokumentacja mierniczo-geologiczna i czym są prace geodezyjne, które są wykonywane na potrzeby wspomnianej dokumentacji.

Dokumentacja mierniczo-geologiczna

Składowe dokumentacji są określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej. Znaleźć tam można informacje mówiące o tym, że przedsiębiorca jest zobowiązany do posiadania dokumentów pomiarowych, obliczeniowych i kartograficznych, które przedstawiają sytuację górniczą, geologiczną i sytuację powierzchni znajdującej się w granicach terenu górniczego. Prawidłowo tworzona dokumentacja mierniczo-geologiczna musi powstać zanim rozpoczną się roboty związane z budową zakładu górniczego i powinna być uzupełniana wraz z budową zakładu górniczego, eksploatacją złoża, a także podczas likwidowania zakładu górniczego. To, w jaki sposób dokumentacja mierniczo-geologiczna ma być sporządzana prawidłowo określają odrębne przepisy i Polskie Normy.

Dokumentacja mierniczo-geologiczna odkrywkowego zakładu górniczego posiada niniejsze dokumenty kartograficzne:

• mapy podstawowe i przeglądowe: mapy wyrobisk górniczych, przekroje geologiczne i profile otworów wiertniczych i wyrobisk górniczych,
• mapy specjalne: mapy terenów przemysłowych oraz obiektów budowlanych zakładu górniczego i ewidencji gruntów zakładu górniczego,
• mapy przeglądowe sytuacyjno-wysokościowe powierzchni w granicach terenu górniczego.

Rozporządzenie określa ponadto gdzie powinna być przechowywana dokumentacja (w zakładzie lub poza nim) oraz stwierdza, iż należy poinformować właściwy organ nadzoru górniczego o tym, że miejsce przechowywania dokumentacji znajduje się poza zakładem górniczym.

Służba mierniczo-geologiczna

Oprócz tworzenia dokumentacji służba mierniczo-geologiczna zobowiązana jest do prowadzenia księgi uwag, w której zamieszcza wpisy każdorazowo, gdy spostrzeże nieprawidłowości w prowadzeniu ruchu zakładu w zakresie gospodarki złożem. Wszystkie wpisy zamieszczone we wspomnianej książce, powinny być niezwłocznie przedstawione kierownikowi ruchu zakładu górniczego, do którego obowiązku należy wyznaczenie odpowiednich osób i czasu w jakim te osoby zadbają o to by owe nieprawidłowości zostały usunięte. Gdy prace eksploatacyjne odbywać się mają w sąsiedztwie filarów, zbiorników wodnych, czy obiektów budowlanych zakładu górniczego, wówczas służba mierniczo-geologiczna zobowiązana jest do rzetelnego sprawdzenia odległości, kierunków jak i zasięgu i rozmiarów potencjalnych zagrożeń.

Należy pamiętać o tym, iż po zakończeniu procesu likwidacji zakładu górniczego, przedsiębiorca powinien przekazać całość dokumentacji mierniczo-geologicznej do mającego siedzibę w Wyższym Urzędzie Górniczym archiwum dokumentacji mierniczo-geologicznej zlikwidowanych zakładów górniczych. Za wykonanie tych czynności odpowiada mierniczy górniczy lub geolog górniczy.

Gdy mamy do czynienia z prowadzeniem eksploatacji złóż kopalin dawniej zwanych kopalinami pospolitymi, przedsiębiorca powinien posiadać dokumenty pomiarowe, obliczeniowe i kartograficzne, które przedstawiają sytuację zarówno górniczą i geologiczną jak i sytuację powierzchni znajdującej się w granicach terenu górniczego. W skład tych dokumentów wchodzą mapy przedstawiające wyrobiska górnicze, przekroje geologiczne, profile litologiczne oraz mapy specjalne i mapy przeglądowe. Mapy terenu górniczego mogą być sporządzone na wspólnych podkładach mapowych, z tym że wymagana jest należyta dokładność i czytelność, która nie spowoduje pogorszenia bezpieczeństwa prowadzenia zakładu górniczego. Decyzję o sporządzaniu map na wspólnym podkładzie podejmuje mierniczy górniczy.

Prace geodezyjne.

Zakres obowiązków służby mierniczej został określony w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego, jak również we wcześniejszych obowiązujących rozporządzeniach Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite oraz z dnia 17 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny podstawowe. Służba miernicza zakładu górniczego w szczególności powinna kontrolować prowadzone roboty górnicze pod kątem zgodności z zatwierdzonym planem ruchu. Zobowiązana jest wykonywać prace geodezyjne związane z budową, rozbudową i ruchem zakładu górniczego, wliczając w to pomiar zdjętego nadkładu i wydobytej kopaliny. Służba miernicza powinna sporządzać i uaktualniać dokumentację mierniczą i kartograficzną oraz sytuację geologiczną i górniczą. Poza tymi czynnościami do zakresu jej obowiązku należą wyznaczanie filarów i półek ochronnych oraz kontrola przekroczenia granic obszaru górniczego, pomiary określające wpływ robót górniczych na powierzchnię terenu górniczego, pomiary uzupełniające i kontrolne, prognoza i określenie powierzchni poeksploatacyjnej. Służba miernicza wykonuje również wnioski dotyczące utworzenia, zmiany granic lub zniesienia obszaru górniczego, sporządza dokumentację mierniczą do prowadzenia rekultywacji, kontroluje sposób zagospodarowania terenów oraz opracowuje wnioski dotyczące sposobu zagospodarowania lub przekazania terenów zbędnych, sporządza dokumentację zjawisk osuwiskowych w wyrobiskach górniczych i w rejonie zwałowisk, przygotowuje dokumentację mierniczo-geologiczną likwidowanych zakładów górniczych, przed przekazaniem ich do archiwum. Rozporządzenie ponad to nakłada na mierniczego obowiązek wykonywania okresowych kontroli metrologicznych sprzętu geodezyjnego wykorzystywanego do pomiaru.

Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej określa warunki jakie musi spełnić mierniczy górniczy wykonujący pomiary. Nakazuje mierniczemu aby urządzenia geodezyjne które używa do pomiarów były sprawdzone i zrektyfikowane oraz aby posiadały aktualne świadectwo komparacji. Osoba wykonująca pracę mierniczą powinna zamieścić wyniki pomiarów w dziennikach pomiarowych, na szkicach, lub na informatycznych nośnikach danych. Dokumentacja miernicza (operat pomiarowy) zawierać musi informację o zastosowanych narzędziach pomiarowych, szkic, datę pomiaru, jego miejsce oraz imiona i nazwiska osób sporządzających pomiar. Pomiary geodezyjne wykonuje się w oparciu o osnowę geodezyjną określoną w państwowym układzie odniesień przestrzennych, natomiast zakładanie osnowy pomiarowej winno być wykonane zgodnie ze standardami technicznymi dotyczącymi geodezji i kartografii. Mierniczy górniczy zamieszcza w dokumentacji mierniczo-geologicznej potwierdzenie zgodności wykonania prac geodezyjnych, obliczeniowych i kartograficznych z wiedzą techniczną oraz z wymaganiami które są określone w rozporządzeniu. Prace geodezyjne w odkrywkowym zakładzie górniczym polegają na sporządzaniu i uzupełnianiu map sytuacyjno-wysokościowych powierzchni, geodezyjnej obsłudze budowy obiektów zakładu górniczego, wykonywaniu pomiarów inwentaryzacyjnych i kontrolnych urządzeń i obiektów służących prawidłowemu ruchowi zakładu górniczego, pomiarów osnowy, deformacji terenu, czy innych pomiarów związanych z prowadzeniem kopalni odkrywkowej. Pomiary geodezyjne wykonywane w odkrywkowych zakładach górniczych wykonuje się w odniesieniu do osnowy określonej w państwowym układzie współrzędnych. W przypadku zakładania i zagęszczania osnowy szczegółowej i pomiarowej dla potrzeb wykonywanych pomiarów wykonuje się zgodnie z przepisami geodezyjno-kartograficznymi określającymi tego typu czynności. Pomiary wykonywane na potrzeby zakładu górniczego powinny być wykonywane zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach oraz w normach technicznych. W przypadku gdy mamy do czynienia z pomiarami specjalnymi, których wykonanie nie zostało określone w przepisach, mierniczy powinien pracować zgodnie ze swoją wiedzą techniczną zachowując dokładność wyników pozwalającą na prawidłowe prowadzenie zakładu górniczego. Jeśli chodzi o dokumentację dotyczącą budowy i rozbudowy zakładu górniczego należy dostosować się do odrębnych przepisów z zakresu prac geodezyjnych obowiązujących w budownictwie. W trakcie aktualizowania mapy sytuacyjno-wysokościowej powierzchni mierniczy górniczy powinien kierować się wymaganiami określonymi w instrukcji technicznej „G4 Pomiary sytuacyjne i wysokościowe”. Wykonywanie prac geodezyjnych na potrzeby zakładu górniczego, jak również opracowanie ich wyników nie wymagają zgłoszenia ani przekazywania materiałów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Podsumowując, najważniejszym zadaniem mierniczego górniczego w odkrywkowym zakładzie górniczym są pomiary inwentaryzacyjne zakładu górniczego. Należą do nich pomiary sytuacyjno-wysokościowe przestrzeni eksploatacyjnych oraz zwałowisk, pomiary określające deformację terenu, obliczenia objętości wybranych przestrzeni, ilości składowanej kopaliny i zwałowisk jak również wyznaczanie współrzędnych otworów wiertniczych. Efektem finalnym obrazującym pracę mierniczego są mapy w pełni obrazujące sytuację zakładu górniczego.

Źródła: